YAZI KARAKTERLERİNİN DÖNEMSEL
SINIFLANDIRILMASI
Yazı karakterleri, yapısal
olarak; Serif (tırnaklı yazı karakterleri) ve Sans Serif (tırnaksız yazı
karakterleri) olarak 2 temel gruba ayrılır. Bu 2 temel grup ise dönemsel ve
yapısal olarak değişim gösteren alt bölümlere ayrılır.
1-
Serif
a.
Oldstyle
i. Venetian Oldstyle / Humanist
ii. Geralde Oldstyle
b.
Transitional
c.
Didone / Modern
d.
Slab Serif
i. Slab Serif
ii. Clarendon
iii. Typwriter
2-
Sans Serif
a.
Transitional
Sans Serif / Grotesque
i. Grotesque
ii. Neo Grotesque
b.
Oldstyle
Sans Serif / Humanist
c.
Geometric
Yazı karakterlerinin sınıflandırması, harflerin tasarım
özellikleri olan açılarındaki şiddetten, gövde çizgilerinin yapılarından, uç
noktalarından ve serif yapılarından belirlenebilir. Genelde bu kategoriler yazı
karakterlerinin tarihi evrimini yansıtır. Humanist yazı karakterleri, kaligrafiyle ve
el hareketleriyle yakından ilişkilidir. Transitional ve Modern yazı
karakterleri daha soyut ve daha az organiktir. Bu üç ana grup sanat ve
edebiyattaki Rönesans, Barok ve Aydınlanma Çağıyla oldukça ilgilidir. Ancak bu farklı kategorilerdeki yazı karakterleri günümüzde
yazının sayfa üzerindeki kontrastlığını arttırmak için birbirleriyle
karıştırılıp, kaynaştırılarak da kullanılmaktadır.
SERIF
Tırnak ya da harfi oluşturan
gövde çizgisinin sonundaki yatay sınırın erken Roma’ya dayandırılması olasıdır.
Father (peder) Edward Catich, The Origin of the Serif (Tırnak’ın Kaynağı) adlı
eserinde; tırnakların, harflerin taşa oyulmadan önce fırçayla çizilmesi
sonucunda ortaya çıkan bir işlem hatası olduğunu söyler. Serif ya da Roman yazı
karakterleri, tırnaklı yapılarından ötürü harfleri birbirinden ayırmamızı ve
yazıların gözümüze bir çizgi üzerindeymiş gibi görünmesini sağlar. Bu sebeple gövde
metin için uygun yazı karakterleridir. Tırnaklı yazı karakterleri 4 ana gruba
ayrılır:
1-
Oldstyle
a.
Venetian Oldstyle
/ Humanist
b.
Geralde Oldstyle
/ Oldstyle
2-
Transitional
3-
Didone /
Modern
4-
Slab Serif
OLDSTYLE
Venetian (Venedikli) Oldstyle / Humanist – 15. Yy sonları
1470 yılında ilk roman yazısı olarak Venedikte çıktığı için bu adı
almıştır. Venetian yazı karakterleri Rönesans akademik el yazısını taklit
ederek tasarlanmıştır. Bu yazı karakterleri kitap (metin) yazısı olarak
kullanılmıştır ve hala da okunaklı oluşu ve netliği sayesinde kullanılmaya
devam etmektedir. CENTAUR yazı karakteri bu sınıf için iyi bir örnektir.
Geralde Oldstyle – XVI.-XVII. Yüzyıllar
Hali hazırda bugün kullandığımız en popüler tırnaklı yazı
karakterlerini içeren bir gruptur. Bu tip yazı karakterlerinin ilk örnekleri XVI.-XVII.
yüzyıllarda Fransız matbaacı Claude Garamond ve Venedikli matbaacı Aldus
Manitus tarafından tasarlanmıştır. Geralde yazı karakterlerini diğerlerinden
ayıran en önemli özellik ADOBE GARAMOND’da kendini gösterir. Küçük “e”nin orta
çizgisi yataydır ve Venetian (Humanist) yazı karakterlerine göre harfi
oluşturan ince ve kalın çizgilerdeki kontrastlık fazladır. Özellikle yuvarlak
harflerde hafif sola yatık eksen vardır
ve serifleri dirseklidir. SABON yazı karakteri 1966 yılında Jan Tschichold tarafından tasarlanmıştır ve Claude
Garamond’un XVI. yüzyıl yazı karakterlerini temel almıştır.
a.
Harfin
ana(stem) ve ikinci(hairline) çizgisi arasında kalınlık ve incelik farkı çok
azdır.
b.
Ağır
dirsekli serifleri vardır.
c.
Karakterlerde
eğik vurgu vardır.
d.
Büyük
harf yüksekliği, üst satıra dayanan küçük harflerden (b, d, l, k, h) daha
kısadır.
e.
Genelde
serif (tırnak) uçları alt satır çizgisinin altına taşar.
f.
Bazı
küçük harflerin terminal (fontu oluşturan çizginin başlangıç ve bitiş
noktaları) şekilleri gözyaşına benzer.
TRANSITIONAL (GEÇİŞ DÖNEMİ YAZI KARAKTERLERİ)
- XVIII. yüzyıl
Tipografide 18. Yy geçiş dönemidir. Hem Geralde (Oldstyle) hem de
Didon (Modern) yazı karakterlerinden ögeler içerir. ITC NEW BASKERVILLE ve
CASLON, çok düzenli/kurallı ve keskin olduklarından text (metin) için çok uygun
yazı karakteridir. John Baskerville XVIII. yüzyıl ortalarında keskin formları
ve yüksek kontrastlığa sahip fontlarını tanıttığında zamanında şok etkisi
yaratmıştır. Bu tür yazı karakterleri Humanist karakterlere göre daha keskin tırnaklara
ve daha dik açılara sahiptir. Yuvarlak harflerin ekseni diktir ya da çok hafif
belli belirsiz bir eğim vardır. Harfler Barok dönem etkisiyle genişlemişlerdir.
Harfleri oluşturan çizgiler arasında kalınlık farkı oldukça fazladır ve
tırnaklar gövdeye oranla çok incedir. Tırnakların bitişi keskindir ve tırnaklar
gövdeye dirsekle bağlanmasına rağmen dirsekler hafiftir.
a.
Harfin
ana (stem) ve ikinci (hairline) çizgisi arasında güçlü kalınlık ve
incelik kontrastlığı vardır.
incelik kontrastlığı vardır.
b.
İnce
serifleri vardır.
c.
Karakterlerde
dikey vurgu vardır.
d.
Büyük
harf yüksekliği, üst satıra dayanan küçük harflerle (b, d, l, k, h) aynıdır.
e.
Küçük
harfler, kısa ve geniştir, ve neredeyse genişletilmiş görünürler.
DIDONE / MODERN - XVIII. yüzyıl Sonları – XIX.
yüzyıl başları
XVIII. yüzyılın sonlarına doğru kağıt üretimi,
kompozisyon, baskı ve ciltlemedeki gelişmelerden tipografi derinden
etkilenmiştir. Bunun sonucu olarak çok güçlü dik etkiye sahip ve çok ince
çizgileri olan yazı karakterleri geliştirmek mümkün olmuştur. Bunu Fransız
Ailesi DIDOT gerçekleştirmiş ve Italyan matbaacı BODONI mükemmelleştirmiştir.
Böylece bu tasarımcılar bu gruba isim verenler olmuşlardır. Didone yazı
karakterlerinin tipik özellikleri arasında; dikkat çekici ince ve düz tırnakları, dik
açıları ve keskin çok güçlü kontrastlığa sahip
olan ince ve kalın çizgileri vardır.
a.
Harfin
ana (stem) ve ikinci (hairline) çizgisi arasında kontrast yaratacak kalınlık ve
incelik farklılığı vardır.
b.
Tırnaklarda
dirsek yoktur.
c.
Karakterlerde
güçlü dikey vurgu vardır.
d.
Küçük
harfler büyük harflere oranla küçük gövde yüksekliğine sahiptir.
e.
Bazı
harflerdeki terminaller (başlangıç ve bitiş noktaları) daireseldir.
SLAB SERIF / EGYPTION (KARE TIRNAKLI) - XIX. yüzyıl
başları
XIX. yüzyılın başlarındaki endüstri devrimi yeni bir iletişim
aracı olan “reklam”larda kullanılabilecek çok bold (kalın) baskı harflerinin
gelişmesine yol açmıştır. Afişler, el ilanları ve direkler dikkat çekme yarışı
içine girilmiş ve okuyucunun dikkatini çekmek için etkili olduğunu düşünülen;
çizgileri güçlü ve köşeli/keskin biten slab serif yazı karakterleri tercih
edilmiş. Slab Serif yazı karakterleri kendi içinde 3 alt gruba ayrılır : Slab
Serif - ROCKWELL, Clarendon - CLARENDON, Typewriter - LUCIEN. Slab Serif yazı
karakterleri dirseksiz seriflere sahipken, Clarendon köşeli ve dirsekli
seriflere sahiptir. Typewriter yazı karakterlerinde ise tıpkı karakter
genişliklerinde olduğu gibi gövde çizgileriyle serif çizgileri aynı
kalınlıktadır.
a.
Harfin
ana (stem) ve ikinci (hairline) çizgisindeki incelikler ve kalınlıklar arasında
küçük farklılıklar vardır.
b.
Küçük
harflerde geniş gövde yüksekliği vardır.
c.
Serifleri
kalın, köşeli ve kütük şekillidir.
d.
Harfin
ana çizgisiyle serifleri arasında ya çok az bağlantı dirseği vardır ya da hiç
yoktur.
e.
Karakterlerde
dikey vurgu vardır.
SANS SERIF /
TIRNAKSIZ YAZI KARAKTERLERİ - XIX. yüzyıl başları
İlk Sans Serif yazı karakterleri 1816’da
kullanılmıştır. Ancak popülerlik kazanması için üzerinden 100 sene geçmesi
gerekmiştir. 1920’lere gelindiğinde tipografi Almanyadaki Bauhaus tasarım
okulunun “less is more” felsefesinden oldukça etkilenmiştir ve tasarımcılar
tırnaksız yazı karakterleri tasarlamaya başlamışlardır. Süslemeler silinmiş/yok
edilmiştir. Bu yazı karakterleri Display yazı karakterlerine göre oldukça
okunaklı olması nedeniyle metin yazıları içinde uygun bulunmuşlardır. Bu yazı
karakterleri kendi içinde 4 alt gruba ayrılırlar: Grotesque, Neo Grotesque,
Geometric, Humanist.
TRANSITIONAL SANS SERIF / Grotesque / Neo Grotesque
Grotesque 1900’lerin
başlarında tasarlanan ilk San Serif yazı karakterlerinin yer aldığı alt
gruptur. Bu gruba verilen Grotesk adı aslında bu yazı karakterlerinin öncesinde
tasarlanan yazı karakterlerinin elit tasarım anlayışını barındırmamasından
dolayı çirkin bulunmasını niteler. Bazı grotesk yazı karakterlerinde FRANKLIN
GOTHIC yazı karakterinde olduğu gibi “g” ve “a” çift katlıdır. Harfleri
oluşturan ana ve ikinci çizgiler arasında çok hafif farklılıklar vardır.
Harflerin örneğin “C” bitiş ve başlangıç noktaları düz değil eğimlidir.
Neo Grotesque 1900’lerin sonunda karşımıza çıkar ve grotesk yazı karakterlerinin
bir alt grubudur. Geleneksel karakteristik çizgilerden sıyrılmış ve
olabildiğince sade ve minimalist hale getirilmiştir. Harfi oluşturan çizgiler
arasında ya kontrastlık yoktur ya da yok denecek kadar azdır. Yazı karakterine
daha çok geometrik bir görüntü verebilmek için çizgi bitişleri düzdür/eğimli
değildir. HELVETICA ve UNIVERS en popüler Neo Grotsque yazı
karakterlerindendir. Dünyanın en çok kullanılan yazı karakteri Helvetica,
1957’de Max Meidinger tarafından tasarlanmıştır. Onun bu tek düze dik karakter
yapısı Transitional Serif karakterleriyle aynı yapıdadır ve bu nedenle bu tür
yazı karakterlerine Transitional Sans
Serif de denilmektedir.
OLDSTYLE SANS SERIF / Humanist
1900’lerde bazı tipograflar yazı karakterlerinin Neo Grotesk tarzda
olmasını arzu ederken bazıları hala “insan” yazısının etkilerinin olmasını
istiyorlardı. Böylece Humanist tırnaklı yazı karakterlerindeki gibi bazı çizgi
modülasyonları yazı karakterlerine daha arkadaşça bir görüntü vermiştir. GILL
SANS ve OPTIMA popüler sans serif yazı karakterlerindendir. Sans Serif
(Tırnaksız) Fontlar XX. yüzyılda yaygın hale gelmiştir. Gill Sans, 1928’de Eric
Gill tarafından tasarlanmış Hümanist karaktere sahip bir yazı karakteridir.
Küçük a’nın içindeki boşluğun küçük olması ve çizgi kalınlığındaki kaligrafik
farklılıklar dikkate değerdir. Hümanist Serif karakterleriyle aynı yapıdadır ve
bu nedenle bu tür yazı karakterlerine Hümanist/Oldstyle
Sans Serif de denilmektedir.
GEOMETRIC
Tıpkı modern serif yazı karakterlerinde olduğu gibi Geometrik yazı
karakterleri de tasarım trendlerinin en uç noktaya çekilmesiyle oluşmuştur.
Geometrik yazı karakterleri basitlik ve sadelikte harflerin geometrik formlar
üzerine yapılandırılmasıyla Noe-Grotesque yazı karakterlerinin önüne geçmiştir.
Bu fontlar ultra moderndir. Ancak yapıları gereği özellikle küçük harflerde
okuma güçlüğü yaratır. FUTURA ve AVNGARDE bu stiller için verilebilecek en
önemli yazı karakterleridir. Futura, 1927 yılında Paul Renner tarafından
tasarlanmıştır ve O ve S harfleri mükemmel bir daire formundadır. A ve M’nin
üst noktaları ise keskin bir üçgen şeklindedir.
a.
Tırnakları
yoktur.
b.
Harfin
ana ve ikincil çizgisinin göze eşit gözükmesinden dolayı;
vurgu yok denecek kadar azdır.
vurgu yok denecek kadar azdır.
c.
Büyük
harflere oranla küçük harfler geniş gövde yüksekliğine sahiptir.
d.
Genelde
harfin ana çizgisi köşelidir.
(Aşağıdaki görseli kullanmak zorunda değiliz; temel özellikleri anlamanızda yardımcı olması için eklendi)
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder