TİPOGRAFİ II / Proje 1: "YAZI KARAKTERLERİNİN DÖNEMSEL SINIFLANDIRILMASI" Kartpostal Tasarımları

YAZI KARAKTERLERİNİN DÖNEMSEL SINIFLANDIRILMASI

                  Yazı karakterleri, yapısal olarak; Serif (tırnaklı yazı karakterleri) ve Sans Serif (tırnaksız yazı karakterleri) olarak 2 temel gruba ayrılır. Bu 2 temel grup ise dönemsel ve yapısal olarak değişim gösteren alt bölümlere ayrılır.

1-     Serif

a.     Oldstyle

                                                        i.     Venetian Oldstyle / Humanist

                                                      ii.     Geralde Oldstyle

b.     Transitional

c.     Didone / Modern

d.     Slab Serif

                                                        i.     Slab Serif

                                                      ii.     Clarendon

                                                     iii.     Typwriter

2-     Sans Serif

a.     Transitional Sans Serif  / Grotesque

                                                        i.     Grotesque

                                                      ii.     Neo Grotesque

b.     Oldstyle Sans Serif  / Humanist

c.     Geometric

Yazı karakterlerinin sınıflandırması, harflerin tasarım özellikleri olan açılarındaki şiddetten, gövde çizgilerinin yapılarından, uç noktalarından ve serif yapılarından belirlenebilir. Genelde bu kategoriler yazı karakterlerinin tarihi evrimini yansıtır. Humanist yazı karakterleri, kaligrafiyle ve el hareketleriyle yakından ilişkilidir. Transitional ve Modern yazı karakterleri daha soyut ve daha az organiktir. Bu üç ana grup sanat ve edebiyattaki Rönesans, Barok ve Aydınlanma Çağıyla oldukça ilgilidir. Ancak bu farklı kategorilerdeki yazı karakterleri günümüzde yazının sayfa üzerindeki kontrastlığını arttırmak için birbirleriyle karıştırılıp, kaynaştırılarak da kullanılmaktadır.

SERIF

                  Tırnak ya da harfi oluşturan gövde çizgisinin sonundaki yatay sınırın erken Roma’ya dayandırılması olasıdır. Father (peder) Edward Catich, The Origin of the Serif (Tırnak’ın Kaynağı) adlı eserinde; tırnakların, harflerin taşa oyulmadan önce fırçayla çizilmesi sonucunda ortaya çıkan bir işlem hatası olduğunu söyler. Serif ya da Roman yazı karakterleri, tırnaklı yapılarından ötürü harfleri birbirinden ayırmamızı ve yazıların gözümüze bir çizgi üzerindeymiş gibi görünmesini sağlar. Bu sebeple gövde metin için uygun yazı karakterleridir. Tırnaklı yazı karakterleri 4 ana gruba ayrılır:

1-     Oldstyle

a.     Venetian Oldstyle  / Humanist

b.     Geralde Oldstyle / Oldstyle

2-     Transitional

3-     Didone / Modern

4-     Slab Serif

OLDSTYLE

Venetian (Venedikli)  Oldstyle  / Humanist – 15. Yy sonları

1470 yılında ilk roman yazısı olarak Venedikte çıktığı için bu adı almıştır. Venetian yazı karakterleri Rönesans akademik el yazısını taklit ederek tasarlanmıştır. Bu yazı karakterleri kitap (metin) yazısı olarak kullanılmıştır ve hala da okunaklı oluşu ve netliği sayesinde kullanılmaya devam etmektedir. CENTAUR yazı karakteri bu sınıf için iyi bir örnektir.

Geralde Oldstyle – XVI.-XVII. Yüzyıllar

Hali hazırda bugün kullandığımız en popüler tırnaklı yazı karakterlerini içeren bir gruptur. Bu tip yazı karakterlerinin ilk örnekleri XVI.-XVII. yüzyıllarda Fransız matbaacı Claude Garamond ve Venedikli matbaacı Aldus Manitus tarafından tasarlanmıştır. Geralde yazı karakterlerini diğerlerinden ayıran en önemli özellik ADOBE GARAMOND’da kendini gösterir. Küçük “e”nin orta çizgisi yataydır ve Venetian (Humanist) yazı karakterlerine göre harfi oluşturan ince ve kalın çizgilerdeki kontrastlık fazladır. Özellikle yuvarlak harflerde hafif  sola yatık eksen vardır ve serifleri dirseklidir. SABON yazı karakteri 1966 yılında Jan Tschichold  tarafından tasarlanmıştır ve Claude Garamond’un XVI. yüzyıl yazı karakterlerini temel almıştır.

a.     Harfin ana(stem) ve ikinci(hairline) çizgisi arasında kalınlık ve incelik farkı çok azdır.

b.     Ağır dirsekli serifleri vardır.

c.     Karakterlerde eğik vurgu vardır.

d.     Büyük harf yüksekliği, üst satıra dayanan küçük harflerden (b, d, l, k, h) daha kısadır.

e.     Genelde serif (tırnak) uçları alt satır çizgisinin altına taşar.

f.      Bazı küçük harflerin terminal (fontu oluşturan çizginin başlangıç ve bitiş noktaları) şekilleri gözyaşına benzer.

TRANSITIONAL (GEÇİŞ DÖNEMİ YAZI KARAKTERLERİ) - XVIII. yüzyıl

Tipografide 18. Yy geçiş dönemidir. Hem Geralde (Oldstyle) hem de Didon (Modern) yazı karakterlerinden ögeler içerir. ITC NEW BASKERVILLE ve CASLON, çok düzenli/kurallı ve keskin olduklarından text (metin) için çok uygun yazı karakteridir. John Baskerville XVIII. yüzyıl ortalarında keskin formları ve yüksek kontrastlığa sahip fontlarını tanıttığında zamanında şok etkisi yaratmıştır. Bu tür yazı karakterleri Humanist karakterlere göre daha keskin tırnaklara ve daha dik açılara sahiptir. Yuvarlak harflerin ekseni diktir ya da çok hafif belli belirsiz bir eğim vardır. Harfler Barok dönem etkisiyle genişlemişlerdir. Harfleri oluşturan çizgiler arasında kalınlık farkı oldukça fazladır ve tırnaklar gövdeye oranla çok incedir. Tırnakların bitişi keskindir ve tırnaklar gövdeye dirsekle bağlanmasına rağmen dirsekler hafiftir.

a.     Harfin ana (stem) ve ikinci (hairline) çizgisi arasında güçlü kalınlık ve
incelik kontrastlığı vardır.

b.     İnce serifleri vardır.

c.     Karakterlerde dikey vurgu vardır.

d.     Büyük harf yüksekliği, üst satıra dayanan küçük harflerle (b, d, l, k, h) aynıdır.

e.     Küçük harfler, kısa ve geniştir, ve neredeyse genişletilmiş görünürler.

DIDONE / MODERN - XVIII. yüzyıl Sonları – XIX. yüzyıl başları

XVIII. yüzyılın sonlarına doğru kağıt üretimi, kompozisyon, baskı ve ciltlemedeki gelişmelerden tipografi derinden etkilenmiştir. Bunun sonucu olarak çok güçlü dik etkiye sahip ve çok ince çizgileri olan yazı karakterleri geliştirmek mümkün olmuştur. Bunu Fransız Ailesi DIDOT gerçekleştirmiş ve Italyan matbaacı BODONI mükemmelleştirmiştir. Böylece bu tasarımcılar bu gruba isim verenler olmuşlardır. Didone yazı karakterlerinin tipik özellikleri arasında; dikkat çekici ince ve düz tırnakları, dik açıları ve keskin çok güçlü kontrastlığa sahip olan ince ve kalın çizgileri vardır.

a.     Harfin ana (stem) ve ikinci (hairline) çizgisi arasında kontrast yaratacak kalınlık ve incelik farklılığı vardır.

b.     Tırnaklarda dirsek yoktur.

c.     Karakterlerde güçlü dikey vurgu vardır.

d.     Küçük harfler büyük harflere oranla küçük gövde yüksekliğine sahiptir.

e.     Bazı harflerdeki terminaller (başlangıç ve bitiş noktaları) daireseldir.

SLAB SERIF / EGYPTION (KARE TIRNAKLI) - XIX. yüzyıl başları

XIX. yüzyılın başlarındaki endüstri devrimi yeni bir iletişim aracı olan “reklam”larda kullanılabilecek çok bold (kalın) baskı harflerinin gelişmesine yol açmıştır. Afişler, el ilanları ve direkler dikkat çekme yarışı içine girilmiş ve okuyucunun dikkatini çekmek için etkili olduğunu düşünülen; çizgileri güçlü ve köşeli/keskin biten slab serif yazı karakterleri tercih edilmiş. Slab Serif yazı karakterleri kendi içinde 3 alt gruba ayrılır : Slab Serif - ROCKWELL, Clarendon - CLARENDON, Typewriter - LUCIEN. Slab Serif yazı karakterleri dirseksiz seriflere sahipken, Clarendon köşeli ve dirsekli seriflere sahiptir. Typewriter yazı karakterlerinde ise tıpkı karakter genişliklerinde olduğu gibi gövde çizgileriyle serif çizgileri aynı kalınlıktadır.

a.     Harfin ana (stem) ve ikinci (hairline) çizgisindeki incelikler ve kalınlıklar arasında küçük farklılıklar vardır.

b.     Küçük harflerde geniş gövde yüksekliği vardır.

c.     Serifleri kalın, köşeli ve kütük şekillidir.

d.     Harfin ana çizgisiyle serifleri arasında ya çok az bağlantı dirseği vardır ya da hiç yoktur. 

e.     Karakterlerde dikey vurgu vardır.

SANS SERIF / TIRNAKSIZ YAZI KARAKTERLERİ - XIX. yüzyıl başları

İlk Sans Serif yazı karakterleri 1816’da kullanılmıştır. Ancak popülerlik kazanması için üzerinden 100 sene geçmesi gerekmiştir. 1920’lere gelindiğinde tipografi Almanyadaki Bauhaus tasarım okulunun “less is more” felsefesinden oldukça etkilenmiştir ve tasarımcılar tırnaksız yazı karakterleri tasarlamaya başlamışlardır. Süslemeler silinmiş/yok edilmiştir. Bu yazı karakterleri Display yazı karakterlerine göre oldukça okunaklı olması nedeniyle metin yazıları içinde uygun bulunmuşlardır. Bu yazı karakterleri kendi içinde 4 alt gruba ayrılırlar: Grotesque, Neo Grotesque, Geometric, Humanist.

TRANSITIONAL SANS SERIF / Grotesque / Neo Grotesque

Grotesque 1900’lerin başlarında tasarlanan ilk San Serif yazı karakterlerinin yer aldığı alt gruptur. Bu gruba verilen Grotesk adı aslında bu yazı karakterlerinin öncesinde tasarlanan yazı karakterlerinin elit tasarım anlayışını barındırmamasından dolayı çirkin bulunmasını niteler. Bazı grotesk yazı karakterlerinde FRANKLIN GOTHIC yazı karakterinde olduğu gibi “g” ve “a” çift katlıdır. Harfleri oluşturan ana ve ikinci çizgiler arasında çok hafif farklılıklar vardır. Harflerin örneğin “C” bitiş ve başlangıç noktaları düz değil eğimlidir.

Neo Grotesque 1900’lerin sonunda karşımıza çıkar ve grotesk yazı karakterlerinin bir alt grubudur. Geleneksel karakteristik çizgilerden sıyrılmış ve olabildiğince sade ve minimalist hale getirilmiştir. Harfi oluşturan çizgiler arasında ya kontrastlık yoktur ya da yok denecek kadar azdır. Yazı karakterine daha çok geometrik bir görüntü verebilmek için çizgi bitişleri düzdür/eğimli değildir. HELVETICA ve UNIVERS en popüler Neo Grotsque yazı karakterlerindendir. Dünyanın en çok kullanılan yazı karakteri Helvetica, 1957’de Max Meidinger tarafından tasarlanmıştır. Onun bu tek düze dik karakter yapısı Transitional Serif karakterleriyle aynı yapıdadır ve bu nedenle bu tür yazı karakterlerine Transitional Sans Serif de denilmektedir.

OLDSTYLE SANS SERIF / Humanist

1900’lerde bazı tipograflar yazı karakterlerinin Neo Grotesk tarzda olmasını arzu ederken bazıları hala “insan” yazısının etkilerinin olmasını istiyorlardı. Böylece Humanist tırnaklı yazı karakterlerindeki gibi bazı çizgi modülasyonları yazı karakterlerine daha arkadaşça bir görüntü vermiştir. GILL SANS ve OPTIMA popüler sans serif yazı karakterlerindendir. Sans Serif (Tırnaksız) Fontlar XX. yüzyılda yaygın hale gelmiştir. Gill Sans, 1928’de Eric Gill tarafından tasarlanmış Hümanist karaktere sahip bir yazı karakteridir. Küçük a’nın içindeki boşluğun küçük olması ve çizgi kalınlığındaki kaligrafik farklılıklar dikkate değerdir. Hümanist Serif karakterleriyle aynı yapıdadır ve bu nedenle bu tür yazı karakterlerine Hümanist/Oldstyle Sans Serif de denilmektedir.

GEOMETRIC

Tıpkı modern serif yazı karakterlerinde olduğu gibi Geometrik yazı karakterleri de tasarım trendlerinin en uç noktaya çekilmesiyle oluşmuştur. Geometrik yazı karakterleri basitlik ve sadelikte harflerin geometrik formlar üzerine yapılandırılmasıyla Noe-Grotesque yazı karakterlerinin önüne geçmiştir. Bu fontlar ultra moderndir. Ancak yapıları gereği özellikle küçük harflerde okuma güçlüğü yaratır. FUTURA ve AVNGARDE bu stiller için verilebilecek en önemli yazı karakterleridir. Futura, 1927 yılında Paul Renner tarafından tasarlanmıştır ve O ve S harfleri mükemmel bir daire formundadır. A ve M’nin üst noktaları ise keskin bir üçgen şeklindedir.

a.     Tırnakları yoktur.

b.     Harfin ana ve ikincil çizgisinin göze eşit gözükmesinden dolayı;
vurgu yok denecek kadar azdır.

c.     Büyük harflere oranla küçük harfler geniş gövde yüksekliğine sahiptir.

d.     Genelde harfin ana çizgisi köşelidir.

(Aşağıdaki görseli kullanmak zorunda değiliz; temel özellikleri anlamanızda yardımcı olması için eklendi)